عفونت گوش کودک و روش صحیح درمان آن
همیشه برایتان سؤال است که چه می‌شود که پزشک تصمیم می‌گیرد آنتی‌بیوتیک تجویز کند؟ یک متخصص اطفال و یک مادر تمام عواملی که باید قبل از اتخاذ بهترین روش درمان درنظر بگیرید را برایتان توضیح می‌دهند.
چه زمانی باید نگران شوید: عفونت گوش کودک
وقتی گوش کودکتان عفونت کرده است، تنها چیزی که می‌خواهید این است که آن عفونت کاملاً درمان شود.
عفونت گوش کودک دومین بیماری شایع در کودکان است که پس از سرماخوردگی اتفاق می‌افتد که این نشان می‌دهد همه ما والدین حتی یک بار هم که شده کودک خود را که گوشش عفونت کرده و درد می‌کند، به نزد متخصص اطفال برده‌ایم. من هم در این شرایط قرار گرفته‌ام؛ هم به عنوان مادر پنج کودک و هم به عنوان یک پزشک متخصص اطفال.
طبیعی است که انتظار داشته باشیم برای کودکمان آنتی‌بیوتیک تجویز شود. هر چه نباشد، کودکمان دچار عفونت شده است. اما همیشه این اتفاق نمی‌افتد. پزشکان، امروزه چندان به تجویز آنتی‌بیوتیک برای درمان عفونت گوش کودک متکی نیستند زیرا معتقدند که با تجویز آنتی‌بیوتیک، میکروب‌هایی که باعث عفونت گوش کودک (یا سایر عفونت‌های دیگر) می‌شوند، نسبت به آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم می‌گردند. مهم است که نکات زیر را درک کنیم.
هر گوش دردی، عفونت نیست
پس از سرماخوردگی، ممکن است که کودک احساس کند که راه گوش‌هایش بسته شده و گوش‌هایش درد می‌کنند، اما این علائم لزوماً دال بر عفونت گوش کودک نیستند. گاهی‌اوقات دردی که در گوش احساس می‌شود، در واقع از یک دندان خراب ناشی شده است (دندان‌ها باعث عفونت گوش نمی‌شوند، اما میتوانند منجر به گوش درد شوند).
همیشه باکتری‌ها مقصر نیستند
برخی از عفونت‌ها بر اثر ویروس‌ها ایجاد می‌شوند، مانند میکروب‌هایی که مسئول سرماخوردگی هستند. هنگامی که تب بالا و تورم پرده گوش می‌تواند از علائم وجود باکتری باشد، برای ما پزشک‌ها همیشه آسان نیست تفاوت عفونت گوش ناشی از باکتری و ویروس را تشخیص دهیم (حتی اگر کودک تب هم نداشته باشد، می‌تواند هنوز هم عفونت گوش داشته باشد).
نیازی نیست که برای درمان تمام عفونت‌های گوش آنتی بیوتیک تجویز شود
مشخص شده است که حتی اگر عفونت گوش کودک در اثر یک باکتری به وجود آمده باشد، می‌توان خود به خود نیز از بین برود. در واقع، بیش از نیمی از کودکان پس از گذشت یک روز با مصرف آنتی‌بیوتیک یا بدون مصرف آن بهتر می‌شوند و در طی یک هفته این تعداد به سه چهارم نیز افزایش پیدا می‌کند.
اما به عنوان والدین کودکی که گوش درد دارد، اصلاً دوست ندارد صبر کنید تا این درد و عفونت خود به خود خوب شود، مخصوصاً اگر کودکتان مدرسه‌ای باشد. اگر این امکان وجود دارد که آن داروی صورتی‌رنگ (آموکسی‌سیلین، آنتی‌بیوتیک تجویز شده برای درمان عفونت گوش) حال کودک را سریعاً بهتر کند، همان چیزی است که شما می‌خواهید.
من به عنوان یک مادر و یک پزشک متخصص اطفال کاملاً این مسئله را درک می‌کنم. با این حال، در رابطه با تجویز این دارو برای تمام عفونت‌های گوش دو مشکل وجود دارد: عوارض جانبی و مقاومت به آنتی‌بیوتیک
آنتی‌بیوتیک‌ها ممکن است باعث معده درد، استفراغ، اسهال، بثورات جلدی، و گاهی‌اوقات واکنش‌های آلرژیک یا حتی مشکلات جدی‌تر شوند. در حالی که عوارض جانبی مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها به‌ندرت اتفاق می‌افتند، معده درد و دل پیچه اغلب نادر نیست: در هر ده کودکی که آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کند، یک نفر اسهال می‌گیرد. می‌توان هنگامی آنتی‌بیوتیک تجویز کرد که بیماری مسری است یا واقعاً درمان باید انجام شود، اما اگر درد گوش کودک قرار است چند روز دیگر خود به خود بهتر شود، واقعاً نباید برای درمان عفونت گوش او، کودک را به اسهال انداخت.
این مقاومت به آنتی‌بیوتیک است که ما پزشکان را نگران می‌کند. باکتری‌ها می‌خواهند مانند هر چیز زنده دیگری، زنده بمانند. هنگامی که با آنتی‌بیوتیک‌ها مواجه می‌شوند، خودشان را با آنها منطبق و سازگار کرده و در طول زمان تغییر می‌کنند به‌طوری که اثر داروها کاهش پیدا می‌کند و همان‌طور که باکتری‌های ضعیف‌تر توسط آنتی‌بیوتیک‌ها کشته می‌شوند، باکتری‌های قوی تر تکثیر شده و گسترش پیدا می‌کنند. این دقیقاً همان مشکلی است که ما به عنوان پیامد استفاده پیش از حد از آنتی‌بیوتیک‌ها با آن سروکار داریم: باکتری‌هایی که در مقابل آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم شده‌اند.
برای کمک به پزشکان متخصص اطفال برای اینکه تصمیم بگیرند چه زمانی از آنتی‌بیوتیک استفاده کنند، آکادمی تخصصی اطفال در ایالات متحده آمریکا، دستور‌العمل‌هایی ارائه کرده است. اینها همان کاری است که متخصص اطفال کودک باید در زمان مواجهه با کودکی که گوشش درد می‌کند، انجام دهد.
ببینید که آیا واقعاً دچار عفونت گوش شده است یا خیر؟
برای اینکه مطمئن شویم، باید سه معیار را بررسی کنیم. اولین آنها نشانه‌هایی مانند درد گوش یا تبی است که ناگهانی اتفاق افتاده است (در مقابل تب دوران سرماخوردگی که طی چند روز بروز می‌کند). درجه دمای دقیق بدن مهم نیست؛ اینکه کودک تب کرده است، دارای اهمیت است. همچنین گوش میانی را بررسی می‌کنیم تا مایعی درون آن وجود نداشته باشد؛ سومین معیار از علائم التهاب است، مانند یک پرده گوش قرمز و متورم. این نشانه‌ها خیلی سر راست هستند اما همیشه هنگام معاینه گوش خیلی واضح خود را نشان نمی‌دهند. بعضی از کودکان را راحت‌تر از سایر آنها می‌توان معاینه کرد. مومی که داخل گوش وجود دارد می‌تواند معاینه کردن را سخت تر کند، و اینکه جیغ زدن یا تب داشتن نیز می‌تواند پرده گوش کودک را قرمز کند. اما نکته این است که باید اطمینان حاصل کنیم که گوش واقعاً دچار عفونت شده است یا خیر.
ارزیابی درد و درمان عفونت گوش کودک
والدین برای اینکه کودکشان زودتر خوب شود، می‌خواهند که پزشک برای او آنتی‌بیوتیک تجویز کند. گاهی اوقات استفاده از داروهای مسکن مانند استامینوفن یا ایبوپروفن درد کودک را کاهش می‌دهد. حتی وقتی کودکتان آنتی‌بیوتیک می‌خورد به او داروهای مسکن بدهید چرا که دو یا سه روز طول می‌کشد که آنتی‌بیوتیک اثر کرده و درد کودک کاهش پیدا کند. قطره‌های بی‌حس کننده گوش نیز میتوانند مؤثر باشند، اگر چه که من شخصاً استفاده از آنها را ضروری نمی‌دانم. اگر کودکتان درد زیادی در گوش خود دارد، قبل از استفاده از این قطره‌ها با پزشک خود مشورت کنید.
چند روزی استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها را به تعوق بیاندازید
این انتظار و مراقبت باعث می‌شود که اوضاع کمی پیچیده شود. کودکی را درنظر بگیرید که به‌طور کلی سالم است (برخلاف کودکانی که دچار مشکلاتی هستند که بر روی سیستم ایمنی بدن آن تأثیر می‌گذارند و اینها باید در صورت بروز عفونت همیشه آنتی‌بیوتیک مصرف کنند)، پزشک او قبل از تجویز آنتی‌بیوتیک باید عواملی را درنظر بگیرد: کودک چند سال سن دارد؟ آیا مطمئن هستیم که عفونت دارد؟ آیا بیماری او خفیف یا شدید است؟
اگر کودک زیر ۶ ماه سن دارد، تقریباً همیشه آنتی‌بیوتیک برایش تجویز می‌شود. نوزادان نمی‌توانند در مورد آنچه احساس می‌کنند صحبت کنند. همیشه نمی‌توان به راحتی گوش آنها را معاینه کرد و عفونت‌های جدی میتوانند برای این گروه سنی بسیار خطرناک باشند.
اگر کودک بین ۶ ماه تا ۲ سال سن دارد، تصمیم‌گیری به چند چیز بستگی دارد. اگر از عفونت گوش کودک مطمئن هستیم، به او آنتی‌بیوتیک می‌دهیم. اگر مطمئن نیستیم ــ مثلاً اگر ممکن است آنچه در گوش او می‌بینیم در نتیجه یک سرماخوردگی ساده باشد ــ تنها در صورتی که کودک به‌نظر بسیار بیمار می‌آید، تب بالای ۳۹ درجه یا درد شدید گوش، به او دارو می‌دهیم.
در کودکانی که بیش از ۲ سال سن دارند، باید در تجویز آنتی‌بیوتیک کمی خساست به خرج دهیم (دستور‌العمل به کودکان بین ۲ تا ۱۲ سال اشاره دارد، چرا که عفونت گوش در کودکان بزرگتر از ۱۲ سال رایج نیست و در صورت بروز نیاز به معاینه جدی دارد). حتی اگر اطمینان داریم که گوش عفونت کرده است، فقط در صورتی که بیماری وخیم شده باید آنتی‌بیوتیک تجویز کنیم. اگر بیمار وخیم نیست، یا کاملاً مطمئن نیستم بهتر است به انتظار و مراقبت بپردازیم.
انتظار و مراقبت زمانی باید انجام شود که می‌توانیم مطمئن باشیم که حال کودک وخیم شد یا ظرف یکی دو روز آینده بهتر نشد، برای او آنتی‌بیوتیک تجویز خواهیم کرد. بعضی از پزشکان برای کودک نسخه می‌نویسند اما به والدین توصیه می‌کنند که تنها در صورت لزوم و شدید‌تر شدن بیماری، به کودک آنتی‌بیوتیک بدهند. سایر پزشکان نسخه نمی‌دهند و توصیه می‌کنند که در صورتی که شرایط بهتر نشد، برای تجویز دارو به مطب مراجعه کنید.
این نوع پیگیری به‌نظر خیلی آسان می‌آید اما همیشه اینطور نیست. حتی بهترین پدر و مادرها ممکن است نتوانند به خوبی حالات کودک خود را بررسی کنند. برخی از آنها مشکلات را کوچک جلوه می دهند (شاید به این خاطر که دوست ندارند به کودک خود دارو بدهند) و برخی دیگر مشکلات را بیش از حد بزرگ می‌کنند ( شاید به این خاطر که نگران هستند و فکر می‌کنند که اگر کودک آنتی‌بیوتیک بگیرد، حالش بهتر خواهد شده). این را نمی‌توان مبنای قضاوت توانایی‌های والدین قرار داد؛ به‌عنوان یک مادر، می‌دانم که چقدر سخت است که دقیقاً مشخص کنیم حال فرزندمان چگونه است.
از دید من، درمان عفونت گوش کودک دو حقیقت را در مورد تجویز داروها نشان می‌دهد. اول اینکه، این کار نوعی هنر است ــ متغیر‌های بسیاری وجود دارند، بسیاری از چیزها مشخص نیستند و بسیاری از چیزها را نمی‌توان پیش‌بینی کرد. پاسخ‌ها معمولاً پیچیده‌تر از آن چیزی است که اکثر مردم درک می‌کنند.
دوم اینکه، تجویز دارو در واقع یک کار گروهی است. در این کار متخصصان اطفال بر روی والدین تکیه دارند و والدین بر روی متخصصان اطفال. هر چه نباشد، شما والدین کودک هستید و خیلی چیزها را بهتر در رابطه با او می‌دانید. وقتی با هم کار کنیم می‌توانیم بهترین نتیجه را بگیریم.
لوله گذاشتن در گوش و راهنمایی‌ها در مورد کودکانی که از دارو متنفر هستند
لوله گذاشتن در گوش
لوله‌های تمپانوستومی، لوله‌های بسیار کوچکی هستند که وارد پرده گوش می‌شوند که باعث می‌شود هوا وارد گوش میانی شده و مایع درون آن تخلیه شود. هنگامی این روش توصیه می‌شود که کودک مکرراً دچار عفونت گوش می‌شود یا به‌طور مداوم در گوش میانی‌اش مایع وجود دارد، مخصوصاً زمانی که شنوایی او نیز کاهش پیدا کرده است. اینطور نشان داده شده که استفاده از این لوله‌های بسیار کوچک تعداد عفونت‌ها را کاهش داده و شنوایی او را بهبود می‌بخشند. برای وارد کردن این لوله‌ها باید کودک بیهوش شود، اما این عمل جراحی بسیار سریع و آسان است و همان روز نیز مرخص می‌شود. گذاشتن این لوله‌ها در گوش کودک نباید تغییری در زندگی روزمره او به‌وجود بیاورد، اگر چه که باید مراقب‌های بیشتری از او به‌عمل بیاورید تا میکروب یا سایر چیزهای دیگر از طریق این لوله‌ها وارد گوش او نشوند. این لوله‌ها معمولاً پس از گذشت ۶ ماه خودشان از گوش بیرون می‌افتند و سوراخی که در پرده گوش ایجاد شده، خود به خود و به تدریج خوب می‌شود. این کار عوارض نادری دارد.
آیا کودک شما از دارو خوردن متنفر است؟
اکثر ما کودکانی را می‌شناسیم که از دارو خوردن متفر هستند، خود را بر روی زمین می‌اندازند، دارو را تف می‌کنند یا آن را بالا می‌آورند. نکاتی در طول سالها در این رابطه آموخته‌ام که در ادامه با شما به اشتراک می‌گذارم:
- به او نشان دهید که نباید در مورد دارو نخوردن چانه بزند.
- در مورد داروهای مایع، سعی کنید که کمترین حجم ممکن را به او بدهید (مثلاً دوز ۲۵۰ میلی‌گرم می‌تواند معادل دو قاشق چای خوری ۱۲۵ میلی‌گرم/ ۵ میلی‌لیتر یا معادل یک قاشق چای‌خوری ۲۵۰ میلی‌گرم/۵ میلی‌لیتر باشد) در این رابطه با پزشک خود مشورت کنید.
- به جای قاشق از سرنگ استفاده کنید. نه تنها اندازه‌گیری توسط سرنگ راحت تر است، بلکه برای دادن دارو به این شکل به کودک خود، زیاد به همکاری او نیز ندارید.
- با داروساز در مورد طعم‌دهنده‌ها صحبت کنید. همه داروخانه‌ها این کار را انجام نمی‌دهند و تمام طعم‌ها هم مزه بد دارو را نمی‌پوشانند، اما انجام این کار ضرری ندارد.
- سعی کنید بلافاصله بعد از دارو به کودک یک چیز شیرین مثل شکلات بدهید.
- می‌توانید قرص‌ها را در غذای کودک حل کنید.
- به او جایزه بدهید. بعد از اینکه دارو را خورد چیزی به او به‌عنوان جایزه بدهید.
- اگر این کارها پاسخ نداد، با پزشک در مورد آنتی‌بیوتیک‌های تزریقی مشورت کنید. این یک گزینه ایده‌آل نیست: حداقل دو بار تزریق باید صورت بگیرد و تزریق‌ها دردناک هستند و ممکن است موثر هم نباشند. این کار به‌عنوان آخرین راه‌حل انجام می‌شود.